Είναι γνωστό ότι τα αυξημένα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας και φυσικής κατάστασης (fitness) σχετίζονται με μειωμένη θνητότητα κάθε αιτιολογίας, καθώς και με ελαττωμένη συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και αρκετών μορφών καρκίνου. Παράλληλα, αναφέρεται ευεργετική δράση σε αρκετές παθήσεις, όπως η οστεοπόρωση, ο σακχαρώδης διαβήτης και η άνοια, ενώ, τέλος, βελτιώνεται σημαντικά η πνευματική και η ψυχική μας διάθεση. Σε άτομα όμως που μέχρι πρότινος έκαναν καθιστική ζωή ή έχουν μία υποκείμενη καρδιοπάθεια η έντονη άσκηση μπορεί δυνητικά να πυροδοτήσει επικίνδυνες αρρυθμίες, οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε αιφνίδιο καρδιακό θάνατο που αποτελεί και την πρώτη αιτία θανάτου σχετικού με την άθληση. Εξαιρετικά σημαντικός λοιπόν ο ρόλος του προαθλητικού ελέγχου ώστε να ανιχνευθούν διαταραχές σχετιζόμενες με το καρδιαγγειακό σύστημα. Στο πνεύμα αυτό κινούνται οι εκδόσεις καρτών υγείας σε εθνικό επίπεδο καθώς και η δημοσίευση κατευθυντηρίων οδηγιών σχετικά με την άθληση για άτομα με κάθε μορφής καρδιοπάθεια.
Αιτία Αιφνίδιου Καρδιακού Θανάτου
Τα αίτια αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νεαρούς αθλητές (<35χρ) σχετίζονται με δομικές και ηλεκτρικές διαταραχές της καρδιάς, καθώς και με ορισμένες επίκτητες καρδιοπάθειες, όπως η μυοκαρδίτιδα. Έρευνες έχουν δείξει ότι το φύλο, η φυλή και το άθλημα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες αιφνιδίου καρδιακού θανάτου, με την μαύρη φυλή, το άρρεν φύλο και τα αθλήματα της καλαθοσφαίρισης και του ποδοσφαίρου να συνθέτουν ομάδες υψηλής επικινδυνότητας. Στους μεγαλύτερους των 35 ετών αθλητές, καθώς και στους master η κυριότερη αιτία είναι η στεφανιαία νόσος. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι περισσότεροι από το 50% των ανθρώπων αυτής της ηλικιακής ομάδας που εμφανίζουν καρδιακή ανακοπή ή έμφραγμα του μυοκαρδίου δεν έχουν πρόδρομα συμπτώματα ή γνωστό αναμνηστικό στεφανιαίας νόσου. Η τελευταία αυτή παρατήρηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία μιας και τις τελευταίες δεκαετίες ο αριθμός των δρομέων μέσης ηλικίας ολοένα αυξάνεται. Οι δρομείς αυτοί δεν είναι απλά αυτό που αποκαλούμε recreational runners, αφού οι χρόνοι που επιτυγχάνουν πλησιάζουν παγκόσμιες επιδόσεις περασμένων δεκαετιών. Και σε αυτό να προστεθεί και η σταδιακή αύξηση των υπερ-αποστάσεων πέρα από τον Μαραθώνιο δρόμο. Για την επίτευξη των μεγάλων στόχων που τίθενται πλέον από αυτούς τους αθλητές αυξάνεται ανάλογα και ο όγκος των προπονήσεων και επακόλουθα της σωματικής και καρδιακής καταπόνησης.
Προαθλητικός Καρδιολογικός Έλεγχος για τους Νεαρούς Αθλητές
Αναφορικά με τους νεαρούς αθλητές υπάρχει η συμφωνία των περισσοτέρων ειδικών ότι η πρώιμη διάγνωση επικίνδυνων καρδιακών διαταραχών σε συνδυασμό με την ανάλογη θεραπευτική παρέμβαση και πιθανά την τροποποίηση της άσκησης μπορούν να ελαττώσουν σημαντικά τα περιστατικά αιφνιδίου καρδιακού θανάτου. Το αν η λήψη του ατομικού και οικογενειακού αναμνηστικού, η κλινική εξέταση και το ηλεκτροκαρδιογράφημα αρκούν σε αυτήν την προσέγγιση έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης τα τελευταία χρόνια. Το υπερηχογράφημα της καρδιάς φαίνεται να προστίθεται στον έλεγχο αυτόν, και σε περίπτωση ανίχνευσης ύποπτων ευρημάτων ακολουθεί περαιτέρω διερεύνηση.
Προαθλητικός Καρδιολογικός Έλεγχος σε Μεγαλύτερης Ηλικίας Αθλητές
Στις μεγαλύτερες ηλικίες ο έλεγχος επικεντρώνεται περισσότερο στην ανίχνευση στεφανιαίας νόσου. Ο έλεγχος που προαναφέρθηκε για τους νεαρούς αθλητές συνεχίζει και εδώ να έχει πρωταρχική θέση, αφού μπορούν να διαγνωσθούν μυοκαρδιοπάθειες ή αρρυθμιολογικά σύνδρομα που δεν είχαν ανιχνευθεί στο παρελθόν. Επιπλέον, θα γίνει διαβάθμιση του κινδύνου για στεφανιαία νόσο (Risk Score), ώστε να ζητηθούν περαιτέρω εξετάσεις, όπως η δοκιμασία κόπωσης ή η αξονική (αναίμακτη) στεφανιογραφία. Άτομα που είναι ενεργά (lifetime sportsmen) και βρίσκονται σε ομάδα χαμηλού ή μέτριου καρδιαγγειακού κινδύνου μπορούν να συνεχίζουν να αγωνίζονται ακόμη και σε ανταγωνιστικό επίπεδο. Τα άτομα όμως που ανήκουν σε ομάδα υψηλού ή πολύ υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου θα πρέπει σίγουρα να υποβάλλονται και σε δοκιμασία κόπωσης, ειδικά αν επιθυμούν να ακολουθήσουν εντατικό πρόγραμμα άθλησης. Με τον τρόπο αυτό θα διαπιστωθούν υποκείμενες καρδιοπάθειες, επικίνδυνες για την ζωή αρρυθμίες, αλλά και θα εκτιμηθεί η ανταπόκριση της αρτηριακής πίεσης στην έντονη κόπωση. Σε άτομα βέβαια που ναι μεν δεν αναφέρουν ενοχλήσεις, αλλά παρουσιάζουν υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο μπορεί να συστηθεί αξονική στεφανιογραφία ώστε να εξακριβωθεί η ύπαρξη πιθανής υποκείμενης καρδιοπάθειας.
Βάσει λοιπόν των εξετάσεων, και περισσότερο της δοκιμασίας κόπωσης, ο Καρδιολόγος της Άθλησης θα υποδείξει εξατομικευμένα την ένταση, την συχνότητα, την διάρκεια, τον τύπο αλλά και τον τρόπο άσκησης. Το πρόγραμμα άθλησης που θα εκπονηθεί, σε συνεργασία με προπονητές, εργοφυσιολόγους και φυσιοθεραπευτές θα πρέπει να λάβει υπόψη τα οφέλη της άσκησης, τον κίνδυνο του αιφνιδίου καρδιακού θανάτου και βέβαια, τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του αθλητή. Γενικά, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο προαθλητικός έλεγχος πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με τα άτομα που απευθύνεται και την ομάδα κινδύνου που αυτά βρίσκονται.
Οι Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες προτείνουν ότι οι υγιείς ενήλικες κάθε ηλικίας θα πρέπει να ασκούνται 150 λεπτά σε μέτρια ένταση 5 ημέρες της εβδομάδας ή 75 λεπτά έντονης άσκησης για 3 ημέρες εβδομαδιαίως. Σε περίπτωση διπλασιασμού της παραπάνω σύστασης υπάρχει επιπλέον όφελος. Σε ποιο σημείο της αύξησης της έντασης το όφελος αυτό αρχίζει να εξαφανίζεται παραμένει άγνωστο. Οι Οδηγίες αυτές αναφέρουν τον τρόπο προσέγγισης και αντιμετώπισης των αθλητών που διαγιγνώσκονται με καρδιοπάθεια ή εμφανίζουν προβλήματα υγείας όπως η αρτηριακή υπέρταση, η παχυσαρκία, ή ο διαβήτης. Επιπλέον υπάρχουν σαφείς συστάσεις για την ασφαλή άθλησή τους σε ψυχαγωγικό ή ανταγωνιστικό επίπεδο, και τονίζεται ο ρόλος του Καρδιολόγου της Άθλησης στην εκπόνηση των προγραμμάτων άσκησης. Η σημασία της εξειδίκευσης στον τομέα αυτό είναι κεφαλαιώδους σημασίας αν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των ατόμων που καθυστερούν να επανενταχθούν σε αθλητικές δραστηριότητες έπειτα από κάποιο καρδιολογικό πρόβλημα υγείας, ή αποκλείονται αναίτια από άσκηση υψηλής έντασης.
Η άσκηση πέρα από υγεία και πέρα από τρόπος ζωής, αποτελεί διέξοδο από τα προβλήματα της καθημερινότητας και είναι ένα εξαιρετικό διάλειμμα από τις αμέτρητες ώρες στην οθόνη του υπολογιστή και του κινητού.