Ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός δρομέων σε αγώνες υψηλών καρδιακών απαιτήσεων, όπως ο ημιμαραθώνιος, ο μαραθώνιος και οι υπερ-αποστάσεις, καθιστά επιβεβλημένη την ολοκληρωμένη παρουσίαση των μέχρι τώρα δεδομένων σχετικά με τις οξείες και τις χρόνιες επιδράσεις της έντονης αυτής δραστηριότητας στην καρδιά. Τα δεδομένα αυτά αφορούν όλους τους αθλητές αγωνισμάτων αντοχής, όπως το τρέξιμο, η ποδηλασία, η κολύμβηση ή το τρίαθλο.
Στο άρθρο αυτό θα γίνει μία σύντομη ανασκόπηση στα οφέλη της άσκησης, στις συστάσεις Αμερικανών και Ευρωπαίων για τη βέλτιστη ένταση και συχνότητα της άθλησης καθώς και στην υπέρβασή της, στην επίδραση της άσκησης αντοχής στην καρδιά, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή σε εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις μέσα από σειρά μελετών, και τέλος μία σύντομη αναφορά στον προαθλητικό καρδιολογικό έλεγχο.
Οφέλη της Άσκησης
Η σημασία της άσκησης στην υγεία και την μακροβιότητα είναι αδιαμφισβήτητη. Τα οφέλη της άσκησης διαχωρίζονται σε καρδιαγγειακά και μη καρδιαγγειακά.
Τα καρδιαγγειακά οφέλη αφορούν στην πρόληψη αλλά και στην αντιμετώπιση της καρδιαγγειακής νόσου. Η άσκηση καταπολεμά την παχυσαρκία, δρα ανασταλτικά στην εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη, μειώνει την αρτηριακή πίεση, τη χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια.
Μη καρδιαγγειακά οφέλη της άσκησης είναι η καλύτερη φυσική κατάσταση των αθλούμενων σε συνδυασμό με την καλύτερη ψυχική διάθεση. Η άσκηση έχει ευνοϊκή επίδραση στην οστεοπόρωση και στην οστεοαρθίτιδα, ενώ παράλληλα μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου προστάτη, μαστού, παχέος εντέρου και, ίσως, πνεύμονα. Αξίζει να αναφερθεί, επίσης, ότι η άσκηση μπορεί να έχει θετική επίδραση σε καταστάσεις όπως η κατάθλιψη, το άγχος και η άνοια. Σύμφωνα με μελέτες οι άνθρωποι που γυμνάζονται ζουν 7 χρόνια περισσότερο και έχουν περίπου 50% μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν στεφανιαία νόσο, εγκεφαλικό επεισόδιο ή σακχαρώδη διαβήτη, συγκριτικά με αυτούς που δεν αθλούνται.
Διεθνείς Κατευθυντήριες Οδηγίες
Η Υγειονομική Αρχή του Ηνωμένου Βασιλείου από το 2004 συστήνει 30 λεπτά μέτριας έντασης δραστηριότητα (περίπου 6,5 χλμ. την ώρα) τουλάχιστον 5 φορές εβδομαδιαίως, ή 20 λεπτά έντονης έντασης δραστηριότητα (9,5-13 χλμ. την ώρα) τουλάχιστον 3 φορές εβδομαδιαίως.
Το 2008 στις ΗΠΑ εκδόθηκαν οι κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τη φυσική δραστηριότητα των ενηλίκων, όπου υπήρχε η σύσταση για 150-300 λεπτά μέτριας έντασης ή 75-150 λεπτά έντονης έντασης αερόβια δραστηριότητα την εβδομάδα.
Τι συμβαίνει όμως με την άσκηση αντοχής η οποία μπορεί να υπερβαίνει τα προαναφερθέντα όρια σε πολλαπλάσιο βαθμό; Σε τι καρδιολογικό στρες υποβάλλονται οι ερασιτέχνες δρομείς όταν αποφασίζουν να λάβουν μέρος σε αγώνες μεγάλων αποστάσεων όπως ο μαραθώνιος, οι αγώνες βουνού, ή οι υπερ-αποστάσεις, χωρίς μάλιστα να μεσολαβούν ικανά χρονικά διαστήματα αποκατάστασης; Γνωρίζουμε τις οδυνηρές συνέπειες σε μία παθολογική καρδιά, αλλά μήπως η επαναλαμβανόμενη συμμετοχή σε αγώνες μεγάλων αποστάσεων μπορεί σταδιακά να βλάψει μια υγιή καρδιά;
Σε μία μεγάλη ανάλυση έξι προηγούμενων μελετών, η οποία δημοσιεύθηκε το 2015, και περιέλαβε περίπου 660000 αθλητές από Ευρώπη και Αμερική βρέθηκε ότι η αύξηση της προαναφερθείσης δραστηριότητας κατά 3 έως 5 φορές είχε ακόμα μεγαλύτερο όφελος. Αξίζει να αναφερθεί ότι η αύξηση της δραστηριότητας έως και 10 φορές μπορεί μεν να μην παρουσίαζε όφελος αλλά δεν ήταν βλαπτική.
Επίδραση της Αυξημένης Έντασης Άσκησης Αντοχής στην Καρδιά
Αρκετές μελέτες ασχολήθηκαν με την επίδραση της άσκησης αντοχής, και ειδικότερα των αγώνων αντοχής, στην καρδιά. Σε πολλές από αυτές οι αθλητές υποβλήθηκαν σε αιματολογικές και απεικονιστικές εξετάσεις πριν και μετά από αγώνες αντοχής (μαραθώνιους, ημιμαραθώνιους, υπερ-αποστάσεις, ποδηλατικούς γύρους ή αγώνες τριάθλου). Τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών ήταν σαφώς επηρεασμένα έπειτα από τους αγώνες, αλλά επανέρχονταν σε φυσιολογικά επίπεδα σε μερικές εβδομάδες.
Ένας από τους δείκτες είναι η τροπονίνη, η οποία αποτελεί ευαίσθητο βιοδείκτη καρδιακής βλάβης. Η αύξηση της τροπονίνης μετά τον μαραθώνιο όμως δεν φαίνεται να συνοδεύεται από βλάβη του καρδιακού μυός όπως έδειξαν πρόσφατες μελέτες που έγιναν με απεικονιστικές εξετάσεις. Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι αν αυτή η επαναλαμβανόμενη αύξηση της τροπονίνης, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες δομικές και λειτουργικές μεταβολές της καρδιάς, μπορεί σε κάποια άτομα με προδιάθεση, να προκαλέσει σταδιακή βλάβη στον καρδιακό μυ, η οποία να αποτελέσει μελλοντικό αίτιο αρρυθμιών και αιφνιδίου καρδιακού θανάτου. Μέχρι τώρα δεν υπάρχουν στοιχεία που να απαντούν στο ερώτημα αυτό.
Από τις απεικονιστικές εξετάσεις που έχουν γίνει στους αθλητές μεγάλων αποστάσεων ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της μαγνητικής καθώς και της αξονικής τομογραφίας καρδιάς. Στην πρώτη, σε ορισμένους αθλητές έχουν καταγραφεί μικρές τοιχωματικές ουλές στην καρδιά, ενώ στη δεύτερη έχει παρατηρηθεί επασβέστωση στα στεφανιαία αγγεία. Αξίζει να σημειωθεί όμως εδώ ότι πολλές φορές τα ευρήματα αντιστοιχούσαν σε αθλητές που ήταν στο παρελθόν καπνιστές ή είχαν και άλλους παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Έχει δειχθεί επίσης ότι οι δρομείς αντοχής, και περισσότερο οι υψηλού επιπέδου αθλητές, παρουσιάζουν, παράλληλα με τις μορφολογικές προσαρμογές της καρδιάς, αλλαγές στο ηλεκτροκαρδιογράφημά τους, καθώς και ορισμένες αρρυθμίες, ιδίως έκτατες συστολές, οι οποίες συνήθως δεν εμπνέουν ανησυχία και θεωρούνται αθώες. Φαίνεται όμως ότι οι καρδιακές μεταβολές που υφίστανται οι αθλητές με την υπέρμετρη άσκηση αντοχής (διάταση και υπερτροφία των καρδιακών κοιλοτήτων, ουλές στο τοίχωμα της καρδιάς) ίσως να λειτουργούν ως αρρυθμιογόνο υπόστρωμα. Η κολπική μαρμαρυγή αποτελεί μία δυνητικά επικίνδυνη αρρυθμία, αφού η ύπαρξή της συνοδεύεται από διπλάσια θνητότητα. Η εμφάνιση κολπικής μαρμαρυγής σε δρομείς ηλικίας 45 ετών προσεγγίζει το 13% ενώ σε άτομα ιδίας ηλικίας, που δεν είναι δρομείς, μόλις το 0,5%.
Εκτός όμως από την κολπική μαρμαρυγή στους αθλητές εμφανίζονται και άλλες αρρυθμίες, χωρίς να υπάρχει υποκείμενη καρδιοπάθεια. Πολλές από τις οποίες φαίνεται να υποστρέφονται όταν οι αθλητές διακόπτουν για κάποιο χρονικό διάστημα την προπόνησή τους, ενώ ορισμένες παραμένουν, ένδειξη ότι πιθανά η άσκηση μπορεί να προκαλέσει σε κάποιο μικρό ποσοστό αθλητών μόνιμες βλάβες.
Είναι προφανές ότι η πολύ έντονη προσπάθεια που καταβάλλεται στους δρόμους αντοχής, όσο πνευματικά αναζωογονητική και να είναι, δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερο όφελος στην υγεία και την μακροβιότητα. Έχει δειχθεί η προσωρινή αύξηση των καρδιακών βιοδεικτών σε συνδυασμό με την πρόσκαιρη καρδιακή δυσλειτουργία, η οποία γίνεται περισσότερο έκδηλη στους λιγότερο προπονημένους και προετοιμασμένους αθλητές. Αυτό που δεν είναι γνωστό ακόμη είναι το κατά πόσον οι πρόσκαιρες αυτές μεταβολές μπορεί μελλοντικά να προκαλέσουν κάποιου βαθμού καρδιακή βλάβη, και αν ναι, σε ποιά ομάδα αθλητών μπορεί αυτό να συμβεί. Έως τώρα, δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες μέθοδοι ελέγχου ώστε να ανιχνευθούν πιθανές παθολογικές καρδιαγγειακές αλλαγές από την υπέρμετρη άσκηση αντοχής. Η υποβολή όλων των δρομέων αποστάσεων σε σειρά ακριβών εξετάσεων μετά από τους αγώνες δεν είναι σίγουρο ότι θα καταφέρει να υποδείξει τα άτομα που μπορεί μελλοντικά να υποστούν καρδιακό επεισόδιο, το οποίο να συνδέεται με τους αγώνες αντοχής.
Σίγουρο πάντως είναι ότι οι αθλητές αντοχής ακολουθούν ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής, χωρίς κάπνισμα, χωρίς αλκοόλ, με σωστή διατροφή, συγκριτικά με άτομα που δεν αθλούνται και κινδυνεύουν βέβαια πολύ λιγότερο να εμφανίσουν καρδιοπάθεια ή αιφνίδιο καρδιακό θάνατο
Προαθλητικός Καρδιολογικός Έλεγχος
Στα πλαίσια του προαθλητικού ελέγχου ή της αντιμετώπισης ενοχλημάτων των αθλητών είναι απαραίτητη η λήψη σαφούς ιστορικού, ατομικού και οικογενειακού, καθώς και η διενέργεια των απαραίτητων για κάθε περίπτωση εξετάσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα συμπτώματα από το καρδιαγγειακό σύστημα των αθλητών μπορεί να είναι έκδηλα και ενίοτε έντονα, όπως η λιποθυμία ή ο οπισθοστερνικός πόνος.
Πολλές φορές, όμως, η φύση των συπτωμάτων είναι ασαφής, χώρις να μπορούν να διαχωριστούν από απλές ενοχλήσεις της καθημερινής ζωής. Τα συμπτώματα αυτά χρειάζονται προσεκτική αξιολόγηση, ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει υποκείμενη νόσος, ή αν οφείλονται στην υπέρμετρη για το συγκεκριμένο αθλητή καταπόνηση από την άσκηση. Παράλληλα το προπονητικό πρόγραμμα, καθώς και η συμμετοχή των αθλητών σε αγώνες, πρέπει να εκπονείται εξατομικευμένα, με βάση την καρδιοαναπνευστική ικανότητα και τον καρδιαγγειακό κίνδυνο του κάθε αθλητή.
Οι εξειδικευμένοι καρδιολόγοι πρέπει να συμμετέχουν στην διαδικασία αυτή, εκτιμώντας όχι μόνο το τωρινό καρδιαγγειακό προφίλ του αθλητή, αλλά και την επίδραση παραγόντων κινδύνου κατά το παρελθόν, όπως το κάπνισμα ή η παχυσαρκία. Επίσης πρέπει να γνωρίζουν πότε πρέπει να συμβουλεύουν τον αθλητή να απέχει από την αθλητική δραστηριότητα για κάποιο χρονικό διάστημα, ώστε να αξιολογηθούν οι ενοχλήσεις του ή ορισμένα ευρήματα από τις εξετάσεις στις οποίες υποβλήθηκε. Παράλληλα πρέπει να είναι γνώστες των κατευθυντήριων οδηγιών που δημοσιεύονται κατά καιρούς από την Αμερική ή την Ευρώπη και αφορούν την άθληση σε άτομα με καρδιολογικές παθήσεις.
Ο αθλητής πρέπει να καθοδηγείται, πάντα σε συνεργασία με τον εργοφυσιολόγο και τον προπονητή, χωρίς όμως να αποθαρρύνεται και να απογοητεύεται ή και ενίοτε να εκφοβίζεται. Ας μην ξεχνούμε ότι για μεγάλο αριθμό ανθρώπων η άθληση αποτελεί μία μορφή απόδρασης από τα προβλήματα της καθημερινότητας, και πάνω απ’ όλα είναι πηγή ζωής και χαράς.